Sự tích chiếc nón

Sự tích chiếc nón

                                 

Ngày xưa, có một bà cao lớn, trên đầu đội bốn cái tàu lá tròn như bầu trời được cài với nhau bằng mấy cái que, xuất hiện khi trời đổ mưa như trút, con người không có chỗ trú thân. Bà rất nhân từ, đi đến đâu mưa thuận gió hòa đến đó.

Bà chỉ cần xoay mấy tàu lá trên đầu là mây mù thi nhau chạy trốn. Con người đi theo bà, bà dạy cho cách trồng cây để sinh sống. Thế rồi một hôm nghe bà kể chuyện, con người tự nhiên ngủ thiếp đi, lúc đó bà bay lên trời. Để tưởng nhớ công lao của bà, con người đã suy tôn bà là Bà Chúa Che Người và bắt chước bà đi tìm những lá tròn tán rộng tết lại với nhau thành hình chiếc tròn như bầu trời xanh để đội lên đầu che mưa nắng. Con người gọi đó là chiếc nón.

Chiếc nón ra đời là một huyền thoại về mẹ

Câu chuyện có yếu tố thần thoại nhưng phần nào đã nói lên được tác dụng chủ yếu của chiếc nón là dùng để che mưa, che nắng.

Sau này, chiếc nón đã giúp đỡ con người nhiều việc: Là chiếc quạt tuỳ thân khi trời tắt gió. là "cái rổ" khi cần để vật gì. Giữa cơn khát cháy cổ, nó là "cái bát" khổng lồ đựng nước uống. Nó là vật kỉ niệm tặng cho nhau. Và còn là một thứ trang bị quân sự của người linh thú thời xưa "đầu đội nón dấu vai mang súng dài". Với điệu múa nón mềm mại, diệu kì, nó là đạo cụ của sân khấu nghệ thuật. Đặc biệt, đối với người con gái, nó là một thứ đồ dùng trang sức không thể thiếu được, đồng thời cũng là để làm duyên, e ấp, dịu dàng, tình tứ...

Nón có chỗ đứng trong các câu ca dao, dân ca, chắp mối tình yêu cho trai gái:

"Qua cầu ngả nón trông cầu

Cầu bao nhiêu nhịp dạ sầu bấy nhiêu"

Hay:

"Nón này che nắng che mưa

Nón này để đội cho vừa đôi ta". 

Từ thủa xa xưa, có chiếc nón thần Tu Lờ của Sư Khổng Lồ dùng làm thuyền chở được mười kho đồng của Bắc quốc đưa về nước Nam. Sau này có nón Ma Lôi (làng Ma Lôi tỉnh Hải Dương), nón Mền Giải Ngoan Xác còn gọi là nón Tam Giang (dùng cho các ông già), nón Lá (dành cho con nhà giàu, học trò và người Kinh kỳ), nón dâu (dùng cho họ hàng nhà quan), nón Lá sen (dành cho trẻ nhỏ), nón Chéo vành (dùng cho lính tráng), nón Dấu (nón bằng tre cói, dùng cho lính thú), nón Khua (dành cho người hầu hạ và vợ con lính), nón Mặt lờ (dành cho nhà sư và thầy tu), nón Capk (dành cho người có tang); nón Cọ, nón Bạc, nón Mây (của đồng bào Tày Việt Bắc), nón Cúp (của đồng bào Thái), nón Mõm bò (dành cho người kéo xe ở Hà Nội thời Pháp thuộc), nón Dứa hay nón Gò Măng (của các cô gái Bình Định), nón Chằm (của các cô gái Huế), nón Ba Đồn (Quảng Bình), nón Đanh (thôn Đanh Xuyển - Hà Tây), nón gắn với địa danh: Nón Nghệ, nón Thanh, nón Huế...

Đặc biệt, có hai loại nón đẹp dành riêng cho con gái, là nón Chuông và nón bài thơ.

Nón Chuông là nón được sản xuất ở làng Chuông, huỵên Thanh Oi, tỉnh Hà Tây. Nón Chuông xưa gồm 3 loại:

- Nón Mười (còn gọi là nón Ba Tầm).

- Nón Nhỡ (còn gọi là nón Ngang - nhỏ hơn nón Mười)

- Nón Đấu (nhỏ hơn nón Ngang).

Nón Mười là loại nón vành rộng, phẳng như một cái mâm. Ở vành ngoài cùng của nón có một đường thành nhô lên cao chạy suốt vòng quanh, làm cho nón giống như một chiếc chiêng lớn. Giữa lòng nón có đính một cái "khua" hình dáng tròn như cái đấu, đan bằng giang vừa đủ ôm khít lấy đầu người đội. Quai nón đẹp, có tua rủ. Loại nón này cũng được gọi là nón quai thao hay nón thúng quai thao. Ngày xưa, các cô gái đội nón này đi chơi hội. Các cụ bà lên chùa lễ Phật, người ở nơi đất Kinh kỳ cũng dùng nón Ba Tầm. 

Nón bài thơ, cái tên rất mĩ miều và đẹp như một bài thơ, là loại nón trắng, mỏng, nhẹ, không lót nang mà gài các hình như hoa, lá, con thuyền, khóm trúc, con bướm... trang trí hai lớp lá nón, khi soi lên ánh sáng, sẽ nhìn thấy rõ các hình trên đó như muốn nói điều gì thầm kín, vấn vương, đầy tứ thơ...

Để có một chiếc nón ra đời là cả một quá trình lao động nghệ thuật tài hoa, công phu, tỉ mỉ, kiên nhẫn của người làm nón sao cho tròn, nhỏ, nhẵn đều, thanh tú và chọn những chiếc lá non mỏng, sống nhỏ, trắng ngà, nõn nà, đến từng đường khâu có khoảng cách ngắn, đều tăm tắp, không nhìn thấy chỗ nối sợi, tạo nên sự mịn màng như đường may trên vải. Tất cả phối hợp nhịp nhàng, hòa nhập với nhau để tạo nên chiếc nón xinh xắn, mộng mơ, nghiêng nghiêng làm nên nét duyên dáng của con gái Việt Nam.